نقش اساسی آجر در شکل‌دهی معماری ایرانی
مقالات
معماری ایرانی یکی از غنی‌ترین و برجسته‌ترین معماری‌های جهان به شمار می‌رود که برای شکل‌دهی به فرهنگ و تمدن ایرانیان بیش از هزاران سال به کار گرفته شده است. یکی از عناصر اساسی این معماری، استفاده از آجر در ساخت‌وساز بوده که نقش بسیار مهمی در شکل‌دهی این معماری داشته است.
استفاده از آجر در معماری ایرانی از دوران باستان تا به امروز بسیار رایج بوده و به‌عنوان یکی از عناصر اساسی در این معماری شناخته می‌شود. در این مقاله از آجر وندا، نقش اساسی آجر در شکل‌دهی معماری ایرانی با تأکید بر برجستگی‌های تاریخی بررسی می‌شود و تأثیر آن بر شکل‌دهی فضاهای معماری ایرانی مورد بررسی قرار می‌گیرد.
بررسی عملکرد آجر در معماری ایرانی
استفاده از آجر در معماری ایرانی به دوران باستان بازمی‌گردد و تاکنون در ساختمان‌های مختلف ایران به کار گرفته شده است. آجر به‌عنوان یکی از عناصر اصلی در ساخت‌وساز معماری ایرانی شناخته شده و نقش بسیار مهمی در شکل‌دهی به فضاهای معماری داشته است.
استفاده از آجر در معماری ایرانی علاوه بر سازگاری با شرایط آب‌وهوایی و جغرافیایی این منطقه، به دلیل قابلیت انعطاف‌پذیری و قابلیت تنوع در طرح و زیبایی، از دوران باستان تا به امروز بسیار مورداستفاده قرار گرفته است.
آجر در معماری ایرانی در ساخت‌وساز ساختمان‌های مختلف مانند مساجد، کاروان‌سراها، باغ‌ها، کاخ‌ها و خانه‌ها به کار گرفته شده است. آجر در ساخت این ساختمان‌ها به‌عنوان یک عنصر عملکردی و دکوراتیو، همواره برای ایجاد زیبایی و ارتباط بین فضاها مورداستفاده قرار گرفته است.
باتوجه‌به مزایای آجر در معماری ایرانی، طرح‌های مختلفی برای آن ایجاد شده است که هر کدام با ویژگی‌ها و مزایای خود در شکل‌دهی به فضاهای معماری مؤثر بوده‌اند. به طور مثال، طرح‌های مختلفی از آجر به شکل مستطیلی، مربعی، شکل مستطیلی با رویه‌ای شیب‌دار و شکل موج‌دار و… در ساختمان‌های مختلف مورداستفاده قرار می‌گیرند.
استفاده از آجر به دلیل دارابودن ویژگی‌هایی همچون مقاومت در برابر حرارت، سختی، ثبات و انعطاف‌پذیری در ساخت‌وساز، به عناصر ساختمانی مانند سقف، دیوارهای داخلی و خارجی، بام‌سازی و نمای ساختمان، پوشش طاق‌ها، پله‌ها و نیز پنجره‌ها کمک می‌کند.
استفاده از آجر در معماری ایرانی در برخی موارد به‌عنوان عنصر تزئینی نیز مورداستفاده قرار گرفته است. طراحی‌هایی که بر روی آجر با فنون مختلف تراشیده شده‌اند، به‌عنوان یکی از مهم‌ترین عناصر تزئینی در معماری ایرانی محسوب می‌شوند
بناها در معماری ایرانی دوره اسلامی تا قرن هفتم هجری بر پایه آجر ساخته شده است. بناهای معروفی مانند مسجد جامع اصفهان، مسجد جامع ورامین، برج‌های دوقلوی خرقان، مدرسه خرگرد، گنبد علویان و مسجد جامع اردستان با استفاده از آجر ساخته شده‌اند. همچنین، پویایی فرایند ساخت‌وساز در ایران، موجب شده است که از اوایل سده هشتم هجری، ساخت‌وساز با برخی از مصالح دیگر همچون سنگ و کاشی نیز آغاز شود. بااین‌حال، آجر همچنان به‌عنوان یکی از مصالح اصلی در معماری ایرانی به کار گرفته می‌شود.
از دیگر مزایای استفاده از آجر در معماری ایرانی، می‌توان به هزینه کمتر نسبت به مصالح دیگر و قابلیت بازیافت آن در پایان عمر مفید ساختمان اشاره کرد. همچنین، باتوجه‌به توسعه فناوری در این زمینه، طراحی و تولید آجر‌های مدرن با خصوصیات متفاوت و قابل‌استفاده در معماری ایرانی نیز امکان‌پذیر شده است.
برجستگی‌های تاریخی آجر در معماری ایرانی
آجر به‌عنوان یکی از مهم‌ترین مصالح ساختمانی در معماری ایرانی مورداستفاده قرار می‌گیرد و دارای ویژگی‌های تاریخی زیر است:
- مقاومت: آجر به‌عنوان یکی از مصالح ساختمانی مقاوم در برابر نیروهای بیرونی مانند زلزله و باد است.
- سازگاری با اقلیم: آجر به دلیل توانایی خود در جذب و ذخیره رطوبت، در اقلیم‌‌هایی گرم و خشک مانند ایران کاربرد زیادی دارد.
- زیبایی: آجر به‌عنوان یکی از مصالح ساختمانی زیبا و قابل تزئین محسوب می‌شود و به‌راحتی با سایر مصالح ساختمانی مثل سنگ، چوب و… ترکیب می‌شود.
- قابلیت بازیافت: آجر یکی از مصالح ساختمانی با قابلیت بازیافت است و به‌عنوان مصالح سبز و پایدار شناخته می‌شود.
- نگهداری حرارت: آجر به دلیل داشتن حرارت خاص خود، در ایجاد برخی از تأثیرات حرارتی مانند نگهداری حرارت در زمستان و خنک نگهداری در تابستان مفید است.
- ارزان‌قیمت: آجر به دلیل بوم‌آورد بودن (تولید داخلی) و دسترسی آسان به مواد اولیه، ارزان‌قیمت است و برای بسیاری از ساختمان‌ها به‌عنوان مصالح اصلی استفاده می‌شود.
- سهولت اجرا: آجر به دلیل ابعاد (پیمون) کوچک و سهولت در برش و اجرا، به‌راحتی قابلیت اجرا در ساختمان‌های بزرگ و کوچک را داراست.
- سازگاری با تزئینات: آجر به‌عنوان یکی از مصالح ساختمانی سازگار با تزئینات مختلف مانند آجرتراشی و کاشی‌کاری است و می‌تواند با تزئینات مختلف به شکل‌های زیبا و منحصربه‌فرد تبدیل شود.
- ماندگاری: آجر به دلیل مقاومت در برابر خوردگی و تغییرات آب‌وهوایی، از ماندگاری بالایی برخوردار است و به‌عنوان یکی از مصالح ساختمانی بسیار پایدار در معماری ایرانی به کار می‌رود.
- حفاظت از محیط‌زیست: آجر به دلیل برش داده شدن از خاک و خشک‌شدن در نور خورشید، به‌راحتی تجزیه می‌شود و به محیط‌زیست آسیبی نمی‌رساند. همچنین، این مصالح قابلیت بازیافت دارند و می‌توانند در دوره زمانی طولانی مورداستفاده قرار گیرند.
